Wąsosz

Gmina Wąsosz jest położona w obrębie mezoregionu Wysoczyzny Kolneńskiej, będącego częścią Niziny Północnopodlaskiej , w północno-zachodniej części województwa podlaskiego i południowo-zachodniej części powiatu grajewskiego. Pod względem geologicznym znajduje się ona w obrębie wyniesienia mazursko-suwalskiego, wchodzącego w skład platformy wschodnioeuropejskiej .

W krajobrazie gminy dominują otwarte tereny rolne na falistej wysoczyźnie przedzielonej południkowo pradoliną rzeki Wissa wraz z kompleksem użytków zielonych. We wschodniej części gminy występuje podmokłe obniżenie powiązane z pradoliną Biebrzy.

Obszar gminy wynosi 117,98 km ², zamieszkuje ją ok. 4050 mieszkańców, przy średniej gęstości zaludnienia ok. 34 osób/km².

Wąsosz jest gminą typowo rolniczą, użytki rolne  stanowią tu 74% ogólnej powierzchni gminy  (w tym: grunty orne – 67,4% i  trwałe użytki zielone – 28,9% powierzchni), dominują tu indywidualne gospodarstwa rodzinne. Lasy obejmują 21,6 % ogólnej powierzchni gminy. Wyróżniają się tu dwa duże kompleksy leśne: Żebry i Ławsk. Są tu dwa rezerwaty przyrody: Ławski Las I (pow. 108,93 ha) i Ławski Las II (pow. 75,38 ha).

Gminę Wąsosz charakteryzuje czyste środowisko i brak zakładów przemysłowych, a bogactwem naturalnym są tu duże pokłady żwiru.

HISTORIA

Miejscowość gminna, czyli Wąsosz, położona jest nad rzeką Wissa, centralnie w stosunku do pozostałych wsi gminy. Założona przy ujściu dwóch rzeczek: Gręski i Skiejtowstoka, przez miernika książęcego Jaśka z Roman w 1428 r., nosiła pierwotnie nazwę Wąsosze. Zaledwie 8 lat później, w 1436 r., otrzymała prawa miejskie i stała się centrum wymiany handlowej. Książę płocki Władysław I nadał miastu prawa chełmińskie, wolną łaźnię, wagę oraz postrzygalnię sukna. Utworzenie ok. 1471 r. powiatu wąsoskiego, z siedzibą sądu ziemskiego i grodzkiego, przyczyniło się do szybkiego rozwoju miasta, niestety w niespełna 200 lat uległo ono zniszczeniu, na skutek nękających je pożarów oraz brzemiennej w skutkach wojny ze Szwedami w l. 1655-1656. Wąsosz utracił prawa miejskie w 1870 r. i nie odzyskał ich po dziś dzień. Każda z miejscowości wchodzących w skład gminy Wąsosz ma własną bogatą i wartą poznania historię.

 

NAJWAŻNIEJSZE ZABYTKI

W centrum Wąsosza zachował się dawny układ miejski z obszernym rynkiem (dzisiejszy pl. Rzędziana) oraz sześcioma ulicami odchodzącymi od jego narożników.

• Gotycki kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego, z 1534 r. Trójnawowy, murowany, został zniszczony w 1613 r., po czym odbudowany w 1660 r. W l. 1822-1826 przeszedł kapitalny remont, a ostateczny kształt nadały mu rozbudowy w 1899 i 1912 r. We wnętrzu kościoła znajdują się ostrosłupowe arkady oraz sklepienie krzyżowo-żebrowe. Wyposażenie świątyni pochodzi z początków XX w.

• Barokowy kościół pokarmelicki p.w. Narodzenia NMP z 1625 r. z cudownym obrazem Matki Boskiej Wąsoskiej. Ufundowany przez mieszczanina Andrzeja Rogalę, został spalony w 1710 r., po czym odbudowany w tym samym stuleciu.
• Drewniana dzwonnica z XVIII w., stojąca w narożniku przykościelnego cmentarza i wyposażona w trzy dzwony zbudowane ze składek parafian na Wielkanoc 1924 r.

• Plebania wybudowana w l. 20. XX w., otoczona kamiennym murem w l. 1926-1933.

• Zespół 34 domów (murowanych i drewnianych) przeważnie z przełomu XIX i XX w.
• Drewniany młyn wodny z początku XX w.

• Dwór we wsi Modzele z l. 30. XX w.
• Dwór we wsi Żebry z początków XX w.

• Zabytkowe obiekty na cmentarzu  rzymskokatolickim w Wąsoszu: kaplica grobowa rodziny Bzurów z XIX w., mauzoleum rodziny Karczewskich z XIX w., nagrobek Jakuba Klimontowicza, zbiorowa mogiła ludności cywilnej poległej podczas II wojny światowej.
  
  

ATRAKCJE, WALORY TURYSTYCZNE

Prócz wielu wartych obejrzenia zabytków, gmina Wąsosz ma naturalne walory turystyczne. W zajmujących łącznie 2.545 ha lasach, istnieją dwa rezerwaty przyrody Ławski Las I (pow. 108,93 ha) i Ławski Las II (pow. 75,38 ha) – prowadzi do nich utwardzona droga. Przez gminę przepływa niewielka, acz czysta rzeka Wissa, a na przyjezdnyh czeka tu czyste powietrze oraz błoga cisza. Dodatkowym atutem jest bliskie sąsiedztwo Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz dobre połączenie komunikacyjne pomiędzy miejscowościami gminy, miastem powiatowym, wojewódzkim oraz stolicą kraju.

CYKLICZNE IMPREZY

• Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy – styczeń
  
  

  
• Spotkania z tradycją – styczeń
• Dzień Kobiet – marzec
  
  

  

  

  
• Konkurs recytatorski o nagrodę Misia Wierszownisia – kwiecień
  
  

  
• Dzień Matki – maj
  
  

  

  

  
• Noc świętojańska nad rzeką – czerwiec
  
  

  

  

  
• Impreza integracyjna – lipiec
• Turniej piłki nożnej o puchar wójta – sierpień
• Bieg niepodległości – listopad
  
  

  

  

KULTURA

Przy Gminnym Ośrodku Kultury i Sportu (GOKiS) w Wąsoszu działają rozmaite zespoły artystyczne: dziecięcy zespół folklorystyczny Kalinki, zespół ludowy Wąsoszanki, grupa kabaretowa Po-Krzyk, młodzieżowy zespół muzyczny Sover, zespół kolędniczy z szopką – Patryk i Jacek Nowakowie.

W gminie Wąsosz mieszkają i tworzą artyści, również ludowi, a wśród nich: Jadwiga Solińska (pisarka, poetka, wycinankarka, opublikowała ponad 20 książek o tematyce dziecięcej, autobiograficznej, patriotycznej, a także o tradycjach i obyczajach Wąsosza oraz jego okolic), Romuald Borawski (historyk, malarz – obrazy olejne, autor książki pt. Wąsosz – Zarys dziejów na tle historii regionu), Krystyna Galińska (malarka – akwarele), Alicja Mierzejewska (rękodzieło artystyczne: decoupage, biżuteria koralikowa). Artyści-hafciarze krzyżykowi: Jerzy Dmochowski (również hafciarstwo szydełkowe), Jadwiga Lenda, Halina Arciszewska, Ewa Nowak, Helena Koniecko, Małgorzata Pukilowska.

INNE WAŻNE INFORMACJE

W gminie działa Ochotnicza Straż Pożarna (OSP), a jej szczególnie muzykalni członkowie tworzą orkiestrę dętą funkcjonującą przy jednostce. Swoimi występami uświetnia ona państwowe, kościelne i inne uroczystości organizowane na terenie gminy. Każdego roku, w sierpniu, strażacy wszystkich sześciu jednostek OSP (Wąsosz, Kędziorowo, Bukowo, Żebry, Ławsk i Nieciki) rywalizują między sobą podczas zawodów strażackich.

Na terenie gminy działa również Klub Sportowy Tenisa Stołowego Czarni Wąsosz.

W gminie funkcjonuje obiekt sportowy typu Orlik, na którym odbywają się rozmaitego rodzaju rozgrywki oraz zajęcia sportowe.

INSTYTUCJE I PLACÓWKI W GMINIE

• Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Wąsoszu
• Biblioteka Publiczna Gminy Wąsosz
• Szkoły podstawowe: w Wąsoszu, Ławsku, Sulewie-Kownatach i Niecikach oraz  Gimnazjum im. ks. Stanisława Konarskiego w Wąsoszu
• Urząd Gminy w Wąsoszu
• Oddział Banku Spółdzielczego w Szczuczynie
• Gminny Ośrodek Zdrowia w Wąsoszu, należący do Podstawowej Opieki Zdrowotnej w Grajewie, gabinet stomatologiczny, punkt apteczny oraz prywatna lecznica zwierząt
• Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wąsoszu odpowiedzialny za realizację świadczeń w ramach zadań własnych gminy oraz zadań zleconych
• Parafie rzymskokatolickie: p.w. Przemienienia Pańskiego w Wąsoszu oraz p.w. NMP Częstochowskiej w Ławsku