Gmina Radziłów leży w południowej części powiatu grajewskiego, w województwie podlaskim. Graniczy z sześcioma gminami: Wąsosz, Grajewo, Goniądz, Trzcianne, Jedwabne oraz Przytuły. Położona jest w obszarze Zielonych Płuc Polski i zajmuje obszar 199 km2. Sieć osadniczą gminy tworzą trzydzieści cztery nieregularnie rozmieszczone (ze względu na uwarunkowania geograficzne) miejscowości wiejskie, w których zamieszkuje ok. 5300 mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia w gminie to 26 osób/km2.
Głównym szlakiem komunikacyjnym na terenie gminy jest droga wojewódzka: Łomża – Jedwabne – Osowiec. Znaczna część gminy znajduje się na terenach Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny. Miejscowość gminna, Radziłów, jest położona na dużej wyspie otoczonej bagnami Wissy i Słuczy, przy ujściu Słuczy do Kubry, w odległości 27 km od Grajewa.
W krajobrazie gminy dominują tereny nizinne, głównie użytki rolne – zajmują one 70% powierzchni gminy, natomiast lasy to niecałe 10%.
Gmina Radziłów ma przebogatą historię i chętnie kultywuje się tu lokalne tradycje oraz zwyczaje.
Na terenie gminy czynnie działają cztery jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej: Radziłów, Klimaszewnica, Słucz oraz Glinki – wszystkie wyposażone w nowe samochody ratowniczo-gaśnicze oraz specjalistyczny sprzęt. Udokumentowana działalność pierwszej z nich sięga połowy XIX w. Członkowie OSP systematycznie podnoszą swoje kwalifikacje i umiejętności, biorąc udział w szkoleniach branżowych. Przy OSP Radziłów działają dwie Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze. Jednostki OSP prowadzą działania prewencyjne, zwiększając świadomość dzieci, młodzieży oraz pozostałych mieszkańców odnośnie zagrożeń pożarem.
HISTORIA
Pierwsze wzmianki o Radziłowie pochodzą z 1444 r. Niegdyś było to znaczne miasto książęce, następnie królewskie oraz siedziba sądu ziemskiego i powiatu radziłowskiego w Ziemi Wiskiej, istniejącego od 1548 r. do III rozbioru Polski w 1795 r. Przywilej lokacyjny został wystawiony 9 maja 1466 r. przez Księcia Konrada III Mazowieckiego i nadawał miejscowości prawa chełmińskie, postrzygalnię i wagę z przeznaczeniem dochodów na naprawę młyna. Książę ustanowił czynsz w wysokości pół kopy groszy, 3 korców pszenicy i 6 korców owsa rocznie z każdej włóki. Nakazywał płacić swadziebne oraz odpowiednie sumy na wykup go z niewoli, a ziem książęcych – z zastawu. Zobowiązywał też mieszczan do „opatrywania” grobli i młyna książęcego na Słuczy. Ludność trudniła się tu rolnictwem i taki charakter gmina zachowała do dnia dzisiejszego. W 1870 r. Radziłów utracił prawa miejskie. Obecnie jest siedzibą gminy i liczy 1201 mieszkańców.
NAJWAŻNIEJSZE ZABYTKI
- Kościół w Kramarzewie zbudowany z drewna, w stylu późnobarokowym. We wnętrzu na uwagę zasługuje m.in. XVIII-wieczna ambona w kształcie łodzi.
- Kościół p.w. Narodzenia NMP w Słuczu. Trójnawowy, halowy z czworoboczną wieżą. Kryje w sobie wyposażenie neogotyckie z elementami neoromańskimi.
- Zespół dworsko-pałacowy w Słuczu, czyli murowany dwór z 1894 r. zbudowany w stylu klasycznym.
- Grób żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej, znajdujący się na cmentarzu parafialnym w Radziłowie.
- Cmentarz żołnierzy niemieckich z okresu I wojny światowej w okolicach Sośni, upamiętniony w formie kamiennego pomnika z tablicą informacyjną.
- Cmentarz Żołnierzy Rosyjskich z okresu I Wojny Światowej w Sośni, upamiętniony w formie pomnika granitowego z tablicą informacyjną.
- Pomnik poświęcony Żydom radziłowskim, spalonym podczas II wojny światowej.
- Historyczny układ urbanistyczny Rynku (dzisiejszy Plac 500-lecia), kształtujący się już od momentu lokacji miasta w XV w.
- Młyn w Karwowie – Młyn powstał w 1947 r. Wybudował go Edmund Rybacki. Pierwotnie znajdował się tu młyn spalony w czasie II wojny światowej przez żołnierzy niemieckich.
- Kapliczka w Raciborach – Kapliczka wzniesiona prawdopodobnie w połowie XIX wieku, murowana, bielona, na podstawie kwadratu. Dach czterospadowy, kopertowy, zwieńczony krzyżykiem. Wewnątrz kapliczki w centrum krzyż z figurą Jezusa ukrzyżowanego, po bokach obrazy Najświętszej Maryi Panny.
ATRAKCJE I WALORY TURYSTYCZNE
Znaczną część obszaru gminy stanowią piękne i przyrodniczo cenne tereny Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny, co stanowi szansę na rozwój lokalnej turystyki. Dodatkowym atutem gminy są atrakcyjne turystycznie miejscowości, m.in. Sośnia położona na terenie parku, w enklawie lasów sosnowych. W jej okolicy znajduje się np. wieża widokowa, z której można podziwiać liczne zakola i starorzecza Biebrzy – jej bagna i torfowiska tworzą mieniące się kolorami krajobrazy. To właśnie w Sośni miała miejsce przeprawa wojsk szwedzkich przez Biebrzę, a najstarsze wzmianki o tej wsi pojawiły się w 1897 r. w publikacji Enciklopediceskij slowart. XXII , Saint Petersburg.
W krajobraz Ziemi Radziłowskiej wplecione są urokliwe kapliczki i przydrożne krzyże, które można spotkać na każdym niemal skrzyżowaniu bądź rozwidleniu dróg. Niektóre z nich przetrwały setki lat… Różnią się między sobą kształtem, stylem i techniką wykonania, ale wszystkie wywołują podziw i refleksję.
Przez teren gminy przebiega 110-kilometrowy samochodowy szlak turystyczny Biebrzańska pętla – wiedzie przez: Goniądz, Osowiec, Strękową Górę, Wiznę, Burzyn, Brzostowo, Radziłów, Osowiec i kończy się w Goniądzu. Na szlaku znajdują się liczne wieże widokowe, z których rozciągają się wspaniałe widoki na biebrzańskie bagna.
Na terenie gminy znajdują się też inne szlaki turystyczne: żółty szlak pieszy (o dł. 64,3 km: Wizna – Burzyn – Okrasin – Mścichy – Biały Grąd – Klimaszewnica – Sośnia – Wólka Piaseczna – Goniądz), międzynarodowa trasa rowerowa R-11 (Grecja – Macedonia – Słowenia – Słowacja – Polska – Litwa – Estonia – Finlandia – Norwegia), szlak rowerowy Doliną Wissy (Łoje Awissa – Czachy – Karwowo – (Radziłów) – Borawskie Awissa – Konopki Awissa – Kramarzewo – Dziewięcin – Rydzewo Szlacheckie), szlak kajakowy rzeką Biebrzą, czarny szlak pieszy (Mścichy – Biały Grąd), czarny szlak pieszy (Sośnia – szosa Białystok – Ełk), projektowany szlak kajakowy rzeką Wissą (Wąsosz – Bukowo – Rydzewo Pieniążek – Dziewięcin – Karwowo – Czachy – Łoje-Awissa – Brzostowo).
Infrastrukturę turystyczną współtworzą tu gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się w wsiach: Łoje-Awissa, Klimaszewnica i Mścichy oraz pole namiotowe Biały Grąd – Mścichy, położne na szlaku kajakowym rzeką Biebrzą. Każdy, kto lubi wstawać przed wschodem słońca, powinien obejrzeć niezwykły spektakl budzącej się do życia przyrody – łagodne pasma mgieł, klangur żurawi, „beczenie” bekasa i gwarantowane występy łosia. Ci, którzy wolą rano pospać, mogą podziwiać przyrodę kilka godzin później, kiedy ptaki drapieżne ruszają na żer.
Sam Radziłów w dużej mierze zachował swój pierwotny układ przestrzenny. Zmienił się jedynie poprzez zabudowanie wylotów ulic, których przybywało wraz z rosnącą liczbą mieszkańców osady. W gminie zachowała się też część historycznej zabudowy oraz cennych zabytków, np. niektóre z dawnych obiektów służących rolnictwu, jak młyn wodny w Karwowie, który funkcjonuje po dziś dzień.
CYKLICZNE IMPREZY
- Zapusty – flagowa impreza gminna, jej największymi atrakcjami są: korowód wokół rynku oraz Ziabela – para kukieł naturalnej wielkości ciągnięta na kole od wozu, na pamiątkę historii szlachcica Jana i jego żony Izabeli, którzy, roztrwoniwszy cały majątek na zabawę i pijaństwo oraz nie pobrawszy się „w porę”, czyli w karnawale, zasłużyli na społeczną dezaprobatę. Podczas imprezy krążą wśród tłumu maszkary: koza i bociana, a na jej zakończenie symbolicznie palone są słomiane niedźwiedzie uosabiające duchy, które należy odpędzić. Tradycją radziłowskich zapustów jest zabawa taneczna trwająca do północy, czyli do Środy Popielcowej.
- Dni Radziłowa – lipiec, dwudniowy festyn odbywający się przy okazji odpustu parafialnego.
- Bieg Jelonka – październik, bieg uliczny organizowany dla mieszkańców gminy, służący propagowaniu zdrowego stylu życia .
KULTURA
W gminie działa zespół Kolorowy Tabor, który swoim repertuarem uświetnia wszystkie gminne uroczystości oraz reprezentuje gminę w powiecie oraz województwie. W sierpniu 2009 r. wystąpił na 496 Urodzinach Województwa Podlaskiego jako reprezentant gminy.
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE NA TERENIE GMINY
- Stowarzyszenie „Przyjaciół Ziemi Radziłowskiej”
ul. Sportowa 1
19-213 Radziłów
e-mail: radzilow@interklasa.pl - Stowarzyszenie „Wiatr w Żagle”
Słucz 89
19-213 Radziłów
e-mail: elaslucz131@gmail.com - Stowarzyszenie Rozwoju Obszarów Wiejskich Podlasie
ul. Karwowska 48
19-213 Radziłów - Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Sośnia nad Biebrzą
Sośnia 12
19-200 Sośnia - OSP w Słuczu
Słucz 51
19-213 Radziłów - OSP w Radziłowie
Plac 500-lecia 15
19-213 Radziłów - OSP w Klimaszewnicy
Klimaszewnica 89
19-213 Radziłów